Banques de Borlettes (Bolet) zijn overal aanwezig in het straatbeeld op Haïti. Haïtianen wagen hier een gokje. In de hoop rijk wakker te worden.

In opvallende, felgekleurde houten of stenen huisjes - soms niet meer dan een kraam, of na de aardbeving een tent - plaatsen honderdduizenden Haïtianen dagelijks hun inzet voor de loterij. Op het platteland trekken venters langs afgelegen dorpen om loten te verkopen. De kans om te winnen is klein, de kick van het meedoen groot. In een riskant land als Haïti moet je een gokje durven wagen, vinden veel Haïtianen. Zelfs als het je laatste gourdes betreft… en er thuis hongerige kinderen wachten.

Economie

Het exacte aantal borlettes is onbekend. Voor de aardbeving waren er op Haïti zo’n 35.000 borlettes, die samen voor een jaarlijkse omzet van $ 1,5 miljard zorgden en zo’n 100.000 mensen aan het werk hielden. Een economische sector van belang dus. Hoewel de aardbeving voor een terugloop in klandizie zorgde, blijken Haïtianen hardnekkige gokkers te zijn. Volgens de Staatsloterij (Loterie de l’Etat Haïtien) zijn er momenteel meer dan 200.000 borlettes.

Herkomst

Volgens de meest gangbare theorie is de borlette aan het begin van de jaren vijftig op Haïti geïntroduceerd door Haïtianen die als gastarbeiders op Cuba hadden gewerkt. Terwijl het kansspel op Cuba (bolita genaamd) na de komst van Fidel Castro in de ban werd gedaan, besloot François Duvalier (Papa Doc) de borlettes te nationaliseren. De regering verzorgde zelf de trekkingen (tiray) van de loterij en de winsten stroomden rechtstreeks in de zakken van de familie Duvalier. De winnende nummers werden vaak vooraf doorgegeven aan de volgelingen van het regime en aan Tontons Macoutes, de leden van paramilitaire knokploegen, die de bevolking onder de duim moesten houden. In 1988, twee jaar na het vertrek van Jean Claude Duvalier (Baby Doc), werden de borlettes weer geprivatiseerd en kwam er een soort van toezichthoudend orgaan: de Association Nationale des Tenanciers de Borlettes (ANTB). Op dit moment zijn veel borlettes onderdeel van franchiseketens - zoals bijvoorbeeld Lesly Centre of Chez Toto - die de borlettes exploiteren.

Variaties in het spel

Het hele jaar door zijn er iedere dag twee trekkingen. Het resultaat bestaat per trekking uit drie winnende getallen van (meestal) twee cijfers (tussen de 00 en de 99). Bij de meeste borlettes worden deze getallen ontleend aan de uitkomst van loterijen uit Amerika (New York State Lotery). Deze verbinding waarborgt de eerlijkheid van het spel. De uitkomst is namelijk controleerbaar.
De borlette simple is de meest eenvoudige, en daarmee ook goedkoopste en minst winstgevende manier van spelen. De speler zet in op één getal. Als zijn gekozen getal het eerste winnende getal is, dan levert hem dat 50 keer de inzet op. Is zijn getal het tweede winnende getal dan wordt zijn inzet 20 keer vermenigvuldigd en bij het derde getal 10 keer.

Vervolgens zijn er vele variaties mogelijk waardoor de loterij duurder, spannender en ook winstgevender wordt. Bij de borlette mariage worden er twee getallen gekozen, die ook allebei getrokken moeten worden. De opbrengst varieert dan weer al naar gelang of de getallen als eerste, tweede of derde getrokken zijn. Ook kan er ingezet worden op getallen die bestaan uit meer dan twee cijfers.

Hoop

De kans om te winnen is klein. Ieder gekozen nummer heeft 1 % kans. En met een gemiddelde inzet van 20 gourdes (0,5 $) zijn de opbrengsten ook beperkt. 20 gourdes is overigens voor veel Haïtianen - van wie meer dan de helft per dag minder verdient dan 40 gourdes - een fors bedrag. Een uitdrukking als Gade yon bolet (Wat een stommiteit) laat zien dat mensen begrijpen dat hun kansen klein zijn. Toch stroomt er veel geld dat hard nodig is voor voeding, onderwijs, medicijnen enzovoort naar de borlettes. Waarom wagen Haïtianen de gok? Hoop is een belangrijke drijfveer. Voor veel Haïtianen is de borlette de enige hoop op een financieel betere toekomst. Gokken is een van de weinige financiële strategieën die openstaat voor arme mensen op Haïti. Het geeft ze bovendien het gevoel dat ze ‘iets’ kunnen doen om hun levensomstandigheden te verbeteren. De spanning voor de trekking wordt onderling gedeeld en veel gesprekken gaan over de borlettes. Spelers ontmoeten elkaar rondom de borlettes die vaak fungeren als ontmoetingsplek.

Droomduiding

Het meespelen in de borlettes is nauw verbonden met het duiden van dromen. Domi pov, leve rich, luidt een bekend gezegde: arm naar bed gaan en rijk wakker worden. De voorwerpen of personen die iemand ziet in zijn droom, of de dingen die in een droom gebeuren, worden gekoppeld aan bepaalde getallen. Veel Haïtianen geloven dat deze dromen afkomstig zijn van de vodougeesten, die hiermee een boodschap willen doorgeven. Er zijn boekjes in omloop waarin aangegeven wordt welk loterijgetal hoort bij welk voorwerp of gebeurtenis. Dit soort boeken wordt Tchala of Tyala genoemd. Het uitzoeken van wat de winnende getallencombinaties zijn, is echter niet zomaar een kwestie van het nummer even bij het voorwerp of de persoon zoeken. Het vraagt om een goede duiding. Als de gekozen getallen niet succesvol zijn geweest, dan heeft de speler verkeerde conclusies getrokken uit de boodschap in zijn droom.

Aantrekkelijk

De duidelijkheid van het loterijsysteem, de hoop op een betere toekomst, de kans om het heft in eigen handen te nemen en de relatie met het bovennatuurlijke maken borlettes aantrekkelijk voor Haïtianen. Dat de meeste dromen bedrog zijn en de hoop ijdel, doet daar voor hen niets van af.

[kader]

Borlette scholen

Op Haïti wordt veel gesproken over lekol bolet, borlette scholen. Dit zijn geen scholen waar je het gokken in een borlette onder de knie leert krijgen. Lekol bolet is een verzamelnaam voor privéscholen die veel schoolgeld vragen en slecht onderwijs leveren. Als leerling betaal je veel geld, maar het levert niets op.

Meer lezen

Het Feinstein International Center van de Tufts University heeft een onderzoek uitgevoerd naar borlettes. De onderzoekers hebben onderzocht wat de financiële dienstverlening op Haïti kan leren van de manier waarop borlettes functioneren. Lees het rapport.